ตติยปัณณาสก์

วลาหกวรรควรรณนาที่ 1

อรรถกถาปฐมวลาหกสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในปฐมวลาหกสูตรที่ 1 แห่งตติยปัณณาสก์ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า วลาหกา คือ เมฆ. บทว่า ภาสิตา โหติ โน กตฺตา
ความว่า บุคุคลบางคนพูดอย่างเดียวว่า เราจักทำสิ่งนี้ ๆ แต่ไม่ทำ. บทว่า
กตฺตา โหติ โน ภาสิตา ความว่า บุคคลบางคนไม่พูด แต่ทำด้วยคิดว่า
ควรที่เราจะทำสิ่งนี้ ๆ ดังนี้. พึงทราบเนื้อความในบททั้งปวงอย่างนี้
จบอรรถกถาปฐมวลาหกสูตรที่ 1

2. ทุติยวลาหกสูตร

ว่าด้วยบุคคล 4 จำพวก

[102] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วลาหก 4 ประเภทนี้ ฯลฯ คือ
คชฺชิตา โน วสฺสิตา วลาหกคำราม แต่ไม่ตก
วสฺสิตา โน คชฺชิตา วลาหกตก แต่ไม่คำราม
เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา วลาหกไม่คำราม ไม่ตก
คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ วลาหกทั้งคำราม ทั้งไม่ตก
นี้แล วลาหก 4 ประเภท

ฉันเดียวกันนั่นแล บุคคลเปรียบด้วยวลาหก 4 จำพวกนี้มีปรากฏอยู่
ฯลฯ คือบุคคลดุจวลาหกคำราม แต่ไม่ตก 1 บุคคลดุจวลาหกตก แต่ไม่คำราม 1
บุคคลดุจวลาหกไม่คำราม ไม่ตก 1 บุคคลดุจวลาหกทั้งคำราม ทั้งตก 1
บุคคลดุจวลาหกคำราม แต่ไม่ตก เป็นอย่างไร ? บุคคลบางคนใน
โลกนี้เล่าเรียนธรรม คือ สุตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อุทาน อิติ-
วุตตกะ ชาตกะ อัพภูตธัมมะ เวทัลละ แต่เขาไม่รู้ตามความเป็นจริงว่า
นี้ทุกข์ นี้ทุกขสมุทัย นี่ทุกขนิโรธ นีทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา อย่างนี้แล
บุคคลดุจวลาหกคำราม แต่ไม่ตก ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วลาหกคำราม
แต่ไม่ตกนั้นฉันใด เรากล่าวบุคคลนี้ว่านีอุปมาฉันนั้น
บุคคลดุจวลาหกตก แต่ไม่คำราม เป็นอย่างไร ? บุคคลบางคนใน
โลกนี้หาได้เล่าเรียนธรรม คือ สุตตะ ฯลฯ เวทัลละ ไม่เลย แต่เขารู้ตาม
ความเป็นจริงว่า นี่ทุกข์ ฯลฯ นี่ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา อย่างนี้แล บุคคล
ดุจวลาหกตก แต่ไม่คำราม ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วลาหกตกแต่ไม่คำรามนั้น
ฉันใด เรากล่าวบุคคลนี้ว่ามีอุปมาฉันนั้น
บุคคลดุจวลาหกไม่คำราม ไม่ตก เป็นอย่างไร ? บุคคลบางคนใน
โลกนี้ ไม่ได้เรียนธรรม คือ สุตตะ ฯลฯ เวทัลละ ทั้งไม่รู้ตามความเป็นจริง
ว่า นี่ทุกข์ ฯลฯ ที่ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา อย่างนี้แล บุคคลดุจวลาหก
ไม่คำราม ไม่ตก ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วลาหกไม่คำราม ไม่ตกนั้นฉันใด
เรากล่าวบุคคลนี้ว่ามีอุปมาฉันนั้น
บุคคลดุจวลาหกทั้งคำราม ทั้งตก เป็นอย่างไร ? บุคคลบางคนใน
โลกนี้ ได้เล่าเรียนธรรม คือ สุตตะ ฯลฯ เวทัลละ ทั้งรู้ตามความเป็นจริงว่า
นี่ทุกข์ ฯลฯ นี่ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา อย่างนี้แล บุคคลดุจวลาหกทั้งคำราม

ทั้งตก ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วลาหกคำรามด้วยตกด้วยนั้นฉันใด เรากล่าว
บุคคลนี้ว่ามีอุปมาฉันนั้น
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นี้แลบุคคลเปรียบด้วยวลาหก 4 จำพวก มี
ปรากฏอยู่ในโลก.
จบทุติยวลาหกสูตรที่ 2
ทุติยวลาหกสูตรที่ 2 มีความง่ายทั้งนั้น.

3. กุมภสูตร

ว่าด้วยบุคคล 4 จำพวก

[103] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย หม้อ 4 ประเภทนี้ หม้อ 4 ประเภท
เป็นไฉน คือ
ตุจฺโฉ ปิหิโต หม้อเปล่า ปิด
ปูโร วิวโฏ หม้อเต็ม เปิด
ตุจฺโฉ วิวโฏ หม้อเปล่า เปิด
ปูโร ปิหิโต หม้อเต็ม ปิด
นี้แล หม้อ 4 ประเภท
ฉันเดียวกันนั่นแล บุคคลเปรียบด้วยหม้อ 4 จำพวกนี้มีปรากฏอยู่ ฯลฯ
คือ บุคคลดุจหม้อเปล่า ปิด 1 บุคคลดุจหม้อเต็ม เปิด 1 บุคคลดุจหม้อเปล่า
เปิด 1 บุคคลดุจหม้อเต็ม ปิด 1
บุคคลดุจหม้อเปล่า ปิด เป็นอย่างไร ? บุคคลบางคนในโลกนี้ (มี
กิริยาอาการ) ก้าว ถอย แล เหลียว คู้ เหยียด ทรงสังฆาฏิและบาตรจีวร